.png)
Rehmî KURDZIMAN: Ez ji xwe ra nabêjim nivîskar, karê min nivîskarî nîne
Îsal
cara pêşî li Bakur xelata wêjeyê ya kurdî ya herî mezin hat dayîn. Em qala
Xelata Wêjeyê ya Ehmedê Xanî dikim. Îlona borî li Fûara Kitêban ya Diyarbekirê
merasîma xelatdayînê hebû, nivîskarên serketî xelatên xwe girtin û dosyeyên wan
wekî kitêb ji aliyê Weşanxaneya Darayê ve hatin çapkirin. Yek ji wan xelatgiran
jî Rehmî Kurdziman e ku di beşê çîrokê de bi Guleyşaya dosyeya xwe
bû yekem. Em bi Kurdziman re nexasim derheq kitêba wî ya çîrokan de peyivîn, wî
bi dilxweşî bersiva pirs û şiroveyên bloga me da û di encamê de ev sihbeta
dirêj û jidil peyda bû.
-Rehmî, navê te na lê paşnavê te meraq dikim. Heye çîrokeke wî ya
ecêb û balkêş?
Rehmî Kurdziman: Mîna ku çîrokeka her tiştî û her kesî heye, çîrokeka evî paşnavê
jî heye bêguman. Lê ez nikarim bêjim ku çîrokeke seyr û ecêb e. Di "Ey
Reqîb"a Dildar da dibêje"Ey Reqîb her mawe qewmî
kurdziman". Ji wir tê ev peyv. Êja çaxa ku ez cara ewil bi kurdînûsan ra
rû bi rû mam û min jî biryar da ku bi kurdî binivîsim, min hinek kurdînûsin
şopandin. Ewê çaxê Mazda Kurdziman hebû, niha navê xwe kiriye Dr Mazda Kelendor.
Piştê ku ewî dev ji navê @kurdziman berda min ji xwe ra hilda. Û çaxa ku
meseleya pirtûkê jî derket paşnavek pêwîst bû bo min. Bêyî ku zêde bifikirim
min got hema bila Rehmî Kurdziman be navê min ê kurdî.
-Tu zanî, C. A. Bedirxan jî hîn di nivîsa ewil ya Hawarê
de “qurdmanczman” (kurdmanczman) dinivîse û pê emel dike.[i] Bi raya min
Celadet li vir di maneya “kurmancîzan”ê de gotiye, ya Dildar bêtir bi maneya
kurdîziman/kurdîaxêv xuya dike… Guleyşaya dosyeya te ya çîrokan Xelata
Wêjeyê ya Ehmedê Xanî wergirt û wekî kitêb hat çapkirin. Kitêba bila li te
pîroz be lê ka tu ji me re bêje te çi pereyê xelatê kir an difikirî çi pê bikî?
R.K.: Haja min ji evî nivîsa Celadet Bedirxan tune bû, heke min xwendibe
jî ewê çaxê min baş dêna xwe nedayê miheqeq. Kurdziman li bal min, bi
şîrovekirina min "Kurd" e. Kurdbûna ku ez çêl dikim kurdbûneke nîjadî
nîne. Ji kîjan nijadê dibe bila bibe ku kesek kurdî xeberda ez ewî/ê kesê
kurdziman hesab dikim, kurd hesab dikim. Em werin meseleya xelatê. :) Xelat
1000₺ + 500₺ çeka pirtûkakurdi + abonetiya çend kovarên ku niha navên tevan
nayê bîra min + çapkirina pirtûkê ji alîyê weşanxaneya Darayê va.
Pirtûk çap bû (1000 heb), bi bihayê
500₺ pirtûk jî hatin ji pirtûkakurdî. Lê xelat hê jî nehatiye dayîn. Her wiha
abonetiya kovaran jî. Ew hezar tl jî jixwe bû mafê telîfê.
-Hesenê Metê di “hevoka
dawî” ya Gotinên Gunehkar de nivîsiye, “ji Xwedê jî bêtir min ji wê hez
kir.”[ii]; Helîm
Yûsiv di “hevoka dawî” ya ‘Ji Rojnivîskên Penaberekî’ de nivîsiye,
“Min ji Xwedê bêhtir bêriya te kiribû dayê.”[iii] û balkêş
e te jî di “hevoka dawî” ya ‘Kesî bi Qasî Min ji Te Hez Nekir’ de
nivîsiye, “Spas bo hezkirina te ya ji ya Xwedayan jî mezintir.” (r. 11) û her
wekî karakterên wan, karaktera te jî hezkirinekê (“bêrîkirin” jî dibe) di ser
ya Xwedayan digire û bêhtir dibîne. Li bergê kitêba te nivîseke Hesenê Metê
heye, di çîrokeke te de tesîra Sobartoya Helîm Yûsiv xuya dike. Gelo em
dikarin bibêjin tesîreke van hevokan heye li ser vê hevoka te?
R.K.: Min Gotinên Gunehkar salek beriya nivîsîna ewî çîrokê
xwendibû û dibe ku di binhişa min de mabe û bandorê li ewî hevoka min kiribe. Ausländer
Beg tê bîra min lê ew çîrok û hevoka ku tu behs dikî nehat bîra min. Dîsa
jî ez nikanim rasterast bêjim bandora ewî hevokê çênebûye. Te got Sobarto.
Sobarto û serlehengên ewî, bûn îlham bo vegotina çîrokekî. Lê di heman
demê da Masumiyet Müzesi a Orhan Pamuk jî (li gel ku min
nexwendiye jî :) 
). Lê divê li xwe mikûr werim ku Hesenê Metê bi ziman û
vegotina, Helîm Yûsiv jî bi zîrekî û afirîneriya xwe du pêşengên gewre
ne bo min. Ez di çîrokê da di ser wan ra nabînim.
). Lê divê li xwe mikûr werim ku Hesenê Metê bi ziman û
vegotina, Helîm Yûsiv jî bi zîrekî û afirîneriya xwe du pêşengên gewre
ne bo min. Ez di çîrokê da di ser wan ra nabînim.
Em werin nivîsa bergê kitêbê. :)
Hesenê Metê wek yek ji endamên
jûrîyê, beriya ku pirtûk çap bibe, xwendibû. Û çend gotinên xwe bo bergê paşiya
kitêbê got. Bi saya serê te û evî roportajê, dibêjim: "mala me ava mamoste
Hesenê Metê".
-Carna di diyalogan de tu hin peyv û qaliban didî gotin ku li
peyivîna şexsî û herêmî ya kesan nayên û ji atmosfera çîrokan weha tê famkirin
ku ew kes ne xwedî potansiyel in di derbirîna peyv û qalibên weha de. Mesela
gundiyek dibêje “nexweşxaneya zarokan a taybet”, “bi teknolojiyê jî her tişt
pêkan e”; kalemêrekî kor gava piştî “fermana fillehan” bi bîst salan vedigere
gundê xwe û bi qîza xwe re dipeyive, bi peyva “hûrdem”ê emel dike li şûna
“deqe”yê; keçikek ji diya xwe re dibêje “tu dikarî meselê ji min re vebêjî” û
dibêje “ez rêzekujer im.” Bi raya min ev zimanê hakim yê nivîskar e ku li ser
pirdengiya karakteran tê ferzkirin û vegêraneke yekdeng çêdike û li dijî
heteroglossiaya diyalojîk[iv] a Baxtîn
e ku li dijî zimanekî fermî, unîter û rûniştî yê serdemê ye. Madem di serdema
xwe de meriv dikare rastî gelek dengên cuda yên mirovên ji çîn û tebeqeyên cuda
bê, bi ya te ne heyf e meriv dengê xwe (yê nivîskar) li ser hemû karakteran
ferz bike û dengê wan kêm û tune bike?
R.K.: Di ezmûnên zanîngehê da jî ez pêrgî pirsên evqas dirêj nehatibûm.
Bibore, min tevaya pirsê hebek dereng fehm kir. :)
Ez ewil tiştek bi te û tev
xwendevanên evî roportajê bidim eyankirin. Îddîayeke min wekî ku ez -ez ji xwe
ra nabêjim nivîskar- yekê bê kêmasî me, tune ye. Mesela eşkere eşkere li
vir bêjim ku min çend çîrokên xwe bi zorê nivîsî. Bi zorê dibêjim çimkî piştê
ku min dest bi nivîsandina wan kir dawî li wan nehat û min hema bê ku bi dilê
min be, bi zorê hebek li hev anî û çîrokê qedand. Ew çîrokana kîjan in, ez navê
wan nebêjim lê hê jî ez wana naecibinim. Dixwezim bêjim wê helbet kêmasî hebin.
Ez dibêjim qey ev tiştekî normal e bo yekê mîna min. Çimkî karê min nivîskarî
nîne evê gavê. :) Her xwendekarek serbest e ku li gor zewq û zanîna xwe van
tiştên ku te hêca wekî makîne li pey hev rêz kir biecibîne an jî mîna cenabê te
wekî kêmasî jî bibîne.
Di teorîyê da, ji pirsa te tê
derdixim, ez bi qasê te nizanim û ew kesê ku te navê ewî bi lêv kir jî nas
nakim. Tew haja min ji teorîyên ewî jî tune ye.
Bi qasê ku min fehm kir, ew dibêje
bila nivîskar zanîn û xeberdana xwe li ser karakteran ferz neke. Nizanim û
nikanim tiştek bêjim. Gelo ev yek mimkûn be?
Lê ew mînakên ku te ji çîrokên min
dan, bi raya min, min li ser karakteran ferz nakin û dengê min dengê ewana
nabire. Tu dê bêjî çawan?
Bêjim ji te ra, de îro televîzyon
heye û her kes kêm zêde nûçe û rêzefîlm û tiştên din sêr dike. Mimkûn e ku ji
televîzyonan an jî ji reklamên teknolojîyê ew gotinên qalib, ça ku merî seh
dike meriv bawerî pê nayine ku ji dev û lêvên yekî gundî an jî yekê ku ne ji
derveyê ewê serdemê ye derdikeve, hîn bûbin. Di çîrokê da ez qala teknolojîyeke
wisan dikim ku bi tenê xeyal e. - belkî rojek bibe rastî jî, nizanim. :) Divê
xwendevan serdemek wisan bifikire ku teknolojî dikare zayenda zarokên nebûyî jî
biguherîne. Êja di zemanekî wiha da, gundiyek be jî, ku karakter du peyvên
qalib, du peyvên evê serdema han bi lêv bike divê em zêde neheyirin.
Te qala peyveka min kir, ku min di
şûna deqeyê da xebitandiye, hûrdem. Ez ne şaş bim min di kitêbek Tosinê
Reşîd da dît ewî bêjeyê. Ez ku peyvek teze dibînim -ji tezeyê mebesta min,
bi min teze ye- dixwezim ewî di nav hevokek da bi kar bînim. Mîna te got, belkî
di ewî çîrokê de baş neediliye lê ez wek qisûrek mezin jî nabînim. Tabîî teorî
û teorîsyen çi dibêjin, ez ewana jî nizanim. :) Dîsan ew qizîka ku te qala ewê
kir, zanîngeh xwendiye, bi destûra te bira bikaribe bêje "rêzekujer",
te got erê. :) Çaxa ku piçûk e ji diya xwe ra di şûna "vebêje"yê da
bigota "...... bêje " wê baştir bûya. Xebera te ye. Lê mîna ku min
got, kêmasî ne ku tune ne.
Tiştek din jî, ez ji hemû karakter û
xwendevanên pirtûka xwe lêborînê dixwezim heke ku min dengê karakteran birî be
û siyarê pişta wan bûbim. Ez sozê didim ku ez ê di çîrokên nenivîsandî da zehf
dêna xwe bidimê ku xwe li karakteran ferz nekim û dengê wan nebirin.
-Tu jî bibore birako, tu zanî, ev pirsên dirêj êdî bûne uslûba van
sihbetên min. Ne dirêj be, kes fam nake yên min in. :) Bi Xwedê tu gelekî rihet
î, formûleke wê hebe, ji me re jî bibêje. Hem xwe nivîskar hesêb nakî, hem hin
çîrokên bi zorê dinivîsî û ji kitêbê dernaxî û hem jî xelatê werdigirî. Erê
gundiyek jî wan qaliban dikare bibêje, lê di atmosfereke weha de gotinên
weha yên ji bo jina xwe, diya xwe û qîza xwe beraqil xuya nakin. A rast min
nexwest mesele veguhere "dikare vê bibêje lê nikare wê bibêje" lê min
behsa xweşiya pirdengiyê û heteroglossiayê kir. Çend hewldanên bi vî awayî di
kurdî de hene lê bi ya min yek jî tam bi dilê min bi ser neketiye. :) Û gelek
zehmet e serketina wê... Ka em pirseke rihettir û kintir ji te bipirsin: Dikarî
bi hevokekê bibêjî ka çîrok ji bo te çi ye?
R.K.: Willeh min zêde roportaj moportajan nekiriye lê ez li vir bêjim ku
pirsên te bi qelîte ne, rexmî ku zor in jî xweşa min diçin. Hebek şaşomaşo
dibim paşê xwe didim hev. Stîlek meriv î xas hebe baştir e. :)
Rehetî. Nizanim, gelek caran hevalên
min jî dibêjin hetta mamosteyên min jî digotin "ev çi rehetî ye?" ji
min ra. Heke ez di derheqê tiştekî da, kesekî da an jî bûyerekî da ji xwe bawer
bim ez ewê çaxê xwe gelek rehet hîs dikim. Belkî ev be formila rehetiya min. Û
ji nezanînê jî natirsim û şerm nakim. Eve yeka han jî dihêle ku hebek rehet
bim.
Meseleya xelatê jî wiha bû: çaxa min seh kir pêşbaziyeke
wiha heye, min çavên xwe li serketîtirîn çîroka xwe gerand ku bişînim wira. Lê
ewê çaxê Bawer got ku bi çîrokekê tenê nabe, divê dosya tev were
nirxandin ku em jî xelat bidin û çap bikin. Ewê çaxê 22 çîrok hebûn di destê
min da. Tev ser hev ji 50 rûpelên Word derbas nedikir. Loma jî min dest neda
wan ên ku min bi zorê lev anîbû û wisan şand. Piştê ku meha derbas bûn û encam
hate eşkere kirin ne weşanxaneyê, ne jî edîtorê kitêbê Dawid Yeşilmen û
ne jî min, me hewl neda ku çend çîrokên bê dilê min jê derxin. Belkî ji
kelecana serketinê hebekî baweriya min bi wan çîrokan çêbûbe. Axir di encamê da
xelat girt.
Mesela heteroglossiayê jî bila wekî
te be, çimkî jê nizanim û nabe ku mîna pisporan hîn tiştan bêjim. Heke kêmasî
be jî min qebûl e. :)
Hah seeta cenabê te xweş, eve
pirseke xweş bû, min di carek da fehm kir. Belam bersivek çawan bidim ewê jî hê
nizanim. Te got bi hevokek, naxwe ha ji te ra bi hevokek kurt pênaseya çîrokê
bo min: "kela-dilê-xwe-sar-kirin" e çîrok.
-Tu hevwateya gelek peyvan -xuya ye ji ber gumana nefamkirina xwendevanan- di nav kevanekê de didî. Wek, “qîçik(zer), dirûtibûn(çinîbûn),
qewmên(aferîdên), seh(kontrol), seh(kontrol), spîndar(hewr)” hwd. Haya te jê
heye bi vî awayî xwendevanan dixî şûna ehmeqan û vegêraneke ne tekmîl û têkûz
saz dikî? Du kesên ji herêm û zaravayên cuda ji bo famkirinê carna hevwateyeke
nasyartir dibêjin (ew jî ne di nav kevanekê de, bi şêweyekî din ê îzahkirinê,
ser meselê, “min pênûs yanî qelema xwe anî” hwd) lê du hevalên ji gundekî û ji
heman devokê çima bîleheq bibêjin, “xelkê êdî gihayên xwe dirûtibûn(çinîbûn)”?
Li wir lazim bû formek bihata tercîhkirin û heger ne bi dilê te bûya te
dikaribû ferhengokeke peyvên kêmnas daniya dawiya kitêbê. Mixabin, endîşeya te
ya ji nefamkirina xwendevanan endîşeya te ya li vegêranê kêm kiriye.
R.K.: Rast e, ku di nav kevanekê da nebûya wê baştir bûya teqez. Ez tevê
te dibim di vir da. Lê heta ku te hêca got jî qet bala min nekişandibû. Û her
wisa bala edîtor jî. Ez bawer im ku çend caran (4-5) min wisa di nav kevanekê
da kar aniye. Mebesta min jî ne ew bûye ku xwendevana têxim şûna
"ehmeqan". Tenê çend peyv in ku li her derê nayên xebitandin. Loma
min tiştek wisa kiriye.
Mîna ku min got, xwezî min wisa
nekiribûya lê êdî em dereng mane. Di çapa duduyan da em ê sererast bikin.
Ji te pêştir kîjan xwendevanî xwe
wekî ehmeq hîs kiribe ez lêborîna xwe ji wan dixwezim. Çimkî qest û mebesta min
tu caran ne ew bû wekî ku wan ehmeq bihesibînim.
-Bi ser de te kevanekan bi peyva berî xwe re zeliqandiye, ez gelekî
aciz bûm. Bila kes dilê xwe negire, li gor min kesên kevanekan bi peyvê
dizeliqînin ne xwendevanên dilsoz in û hurmet û ciddiyeta wan ya li nivîsandinê
tune ye. Qet nebe di redaksiyonê de ew ji hev bihatina veqetandin.
R.K.: Rêza min ji fikrên te ra heye, lê ez mîna te nafikirim. mîna ku
min got, em dereng man. Û ev tiştekî (kêmasiyek) ewqas mezin jî nîne.
-Baş e, bila wekî te be… Di peywendeke navdeqîtiyê) de navê du
kitêban li çîrokên xwe dikî: Kesî bi qasî min ji te hez nekir ya Seher
Resayî û Masumiyet Müzesi ya Orhan Pamuk. Tevî vê Sobartoya
Helîm Yûsiv jî di çîrokeke te de tê qalkirin û van hemû berheman
tesîreke xwe heye li karakterên çîrokên te û ew peywendiyeke hevterîb bi
çarenivîsa wan re saz dikin. Gelo tu jî wekî Julia Kristeva ya
teorîsyena navdeqîtiyê difikirî ku “her deq dubarenivîsîna deqên pêşiya xwe ye”[v] û tu jî van
çîrokên heyî ji nû ve dinivîsî?
R.K.: Çi qas rast e gelo ku ez bêjim "çîrokên heyî ji nû ve
dinivîsim"?
Na, tiştek wisan nîne, tişta ku te
got 'nazîre'yê anî bîra min. Ez ranabim berhemekî heyî bi awayekî teze - baştir
an jî ne baştir- nanivîsim. Mesela min Masumiyet Müzesi nexwendiye,
çîrokên Seher Resayîyê bi qasê ku tê bîra min xweş nebûn û min zêde
tiştek jê fehm nekiribû. Lê navê kitêba ewê' Kesî Bi Qasê Min Ji Te Hez
Nekir' bû îlham bo ku ez ewî çîroka xwe binivîsim. Her wiha navê romana Orhan
Pamukî jî. Heke Sobarto nehatibûya nivîsîn wê ew çîrok û karekter bi navekî
din bihatana nivîsandin. Çimkî ew karakter di rastiyê da jî hebûn, Sobarto
bi tenê bû amûrek bo vegotina wan. Dixwezim bêjim ku ez berhemên heyî ji nû va
nanivîsim belam ew berhem îlham didin min, dibin alav bo nivîsandina çîroka
min. Çimkî berhemeke nexwendî an jî xwendî lê kêm-fehmkirî ji teze va nayê
nivîsarê. Ha, belkî em bikaribin bêjin "ez navê berhemên heyî li çîrokên
xwe dikim û wan dikim xwediyê naverokeke teze. Belê, ancax ez dikanim wisa
bêjim, ez navên heyî ji nû va dinivîsim bêyî ku nav biguhere. Tenê metna di bin
navê de, ango çîrok diguhere. :)
-Çîroka te ya bi navê “Morîstan”ê meriv dikare wekî çîrokeke
alegorîk bixwîne. Gotineke navdar (û bi rastî êdî bûye klîşe jî) ya F.
Jameson heye ku li gor wî “hemû deqên dinyaya sêyemîn deqên alegorîk in û
divên wekî alegoriya neteweyî bên xwendin.”[vi] Min hin
parçeyên çîrokê wekî alegoriya neteweyî jî xwendin (lê xwendineke çiqas rast e,
hewceyî nîqaşê ye J). Mesela Morîstan alegoriya Kurdistanê, morî alegoriya kurdan,
gêrexur ya tirkan, morîziman ya kurdî, 21ê mehê ya Newrozê, çar eşîrî ya
çarparçetiya Kurdistanê hwd. Ecêb e, Keybanûya moriyan a morîziman piştî ku di
bomberdimanê de tê kuştin Keybanûyeke din ya ne-morîziman tê ser wan û ew
morîziman jî êdî wî zimanê biyanî hîn dibin û pê emel dikin. Min ev wekî
alegoriya siyaseta kurdî ya bakur xwend ku kesine tirkîziman li serê ne. Her
wiha ev çîrokek e ku mebesta xweîspatkirinê, nostaljî û heyraniyek li dîroka
qedîm a bi hezaran salan heye. Her wiha her wekî gotara tîpîk ya siyaseta
kurdan, girîngiya yekbûnê, bindestiya moriyan, parçeparçeyî, berxwedan û
serîhildan heye. Ev çîroka te ji hemû çîrokên te yên din cudatir e. Tu li ser vê
xwendina min çi difikirî û te çima hewceyî bi sazkirineke weha anî?
R.K.: Erê wele, hema te ji serî heta binî tev rast xwendiye, şîrove
kiriye. Seeta te xweş dibêjim.
Min çima evî çîrokê nivîsî? Çimkî
êdî ez tijî bibûm û dikeliyam. Min bo ku kela dilê xwe sar bikim nivîsî. Min
xwest ku yên evî çîrokê dixwînin li hinek tiştan bivarqilin.
-Di hin çîrokên xwe de rexne li hin kirinên civakê dikî. Wekî, di
“Dahêner” de karakterekî li Ewropayê ji aliyê kesên eşîreke dijber ve tê kuştin
ji ber ku malbata wî karakterî li gundê wan kesekî ji wê eşîrê kuştiye. Di
çîrokeke din de, karakterek mecbûr dimîne ji ber israra bavê xwe, xwişka xwe ya
bi mêrekî re reviyayî bikuje. Çîrokên bi vî rengî bi rê û rêbazeke kolonyalîst
di gelek berhem û fîlmên tirkan de bi mebesta nîşandana “paşverûtî”, “hovîtî” û
“kêmxistina kurdan” cihê xwe digirin. Wekî ferdekî ji civata kurdên bakur (ku
gelek caran merûzî van berhemên wan dibin), te çi qas karî xwe ji vê nêrîna
heyî ya kolonyalîst xilas bikî û bi nêrîneke şexsî û civakî li van meseleyan
binêrî?
R.K.: Keko ez dibêjim tirk sed sal li paş/pey medenîyetê mane. Kurd jî
500 sal li pey tirkan mane, ango 600 sal pey medenîyetê mane.
Erê, gotina tê rast e, ez jî wisan
difikirim. Tirk dixwezin kurdan kêm û paşvemayî bidin nîşan. Lê mebesta min ne
ew bû. Belkî rexmî ku mebesta ne ev be jî evî helwesta min xizmeta wan kiribe.
Lê divê em xwe ji rastiyên civakî jî nedizin. Heya xelk kêmasiyên me wekî sîlle
li nav çavên me dixe, em xwe bi xwe li xwe mikûr werin û bi kêmasiyên xwe re rû
bi rû bimînin wê baştir be bi raya min. Belkî bi evî awayî em derdên xwe derman
bikin. Lê zor, baweriya min zehf hindik e. :(
-Helbet, lazim e meriv van şaşiyên xwe wekî sîleyekê li rûyê xwe
bixe, lê bi kîjan destî û bi çi nêrînê, ee muhîm e. Tu çima ewqas bêhêvî yî,
baweriya te ji çi hindik e?
R.K.: Ê li halê miletê xwe dinihêrim, li halê siyaseta miletê xwe (ku ew
ji xwe re dibêjin "gel" ango qerebalix) dinihêrim tu ronahiyek
nabînim li pêşiya wan. Berê wan tim li tariyeke ji ya niha tarîtir e. Loma bê
hêvî me. Baweriya min bi siyaseta kurdan hindik e, hetta qet tune ye. Bi
siyaseteke bi evî rengî nakeve serê min ku miletê min rojên ronak bibîne û bibe
endamê medenîyetê.
-Çi bibe dê rojên ronak bibîne û bibe endamê medeniyetê?
R.K.: Nizanim, belkî ku wekî milet/netewe tevgeriyan û xwe ji
qerebalixtiyê xilas kirin, a wê çaxê rojên ron bibînin. Gelek tişt tên hişê min
lê tev jî kêm an jî nîvrast in.
-Di gelek berhemên vê serdema me ya modern de karakterên ji
baweriyên dîtir (wekî kurdên êzîdî, ermenî wekî xirîstiyan) piranî karakterine
bêqisûr in û ger em li gor pênaseya E. M. Forster tevbigerin, piranî
dişibin karakterên yekrû (yalınkat), yanî “karakterên ku tenê fikr û taybetmendiyeke
wan heye, naguherin, meriv şaş nakin, meriv wan zû nas dike û ne çend alî ne.”[vii] Ev
karakter piranî baş in, tehde li wan bûye, sempatiyek li ber wan heye, aliyên
wan ên xirab tune ye yan jî nayêne gotin. Ez vê wekî “lêborînxwazî û
xwesûcdarkirin”ê dixwînim û ev di binehişê nivîskaran de bi cih bûye. Ev êdî
aşkera ye ku fikr, bawerî û îdeolojiya nivîskaran gelek caran bêhemdê xwe
nahêle karakterine serbixwe, xweser û çendrû û çendalî saz bikin. Kalemêrê kor
yê êzîdî yê ‘Çîrokeke Dûr û Dirêj’ jî kêm zêde wisa ye, Ezdaya çîroka ‘Namûs
Pûşîl(Lanet)a Wî Bû’ jî her wisa. Ezda keçeke êzîdî ye, bêqisûr e, baş e,
henekê xwe bi misilmanan dike, yeke bi xeberdan û beşervekirî ye, Rengînê
misilman gundî ye, bawermendekî radîkal e, destê xwe nade keçan. Lê em ji nişka
ve, bêyî fam bikin, dibînin Rengîn aşiqî Ezdayê dibe, dibe destgirtiyê wê û
dibêjiyê, “ji bo hezkirina te dikarim bibim êzdî ha.” Meraq dikim, heyateke weha
heye yan ev bi temamî îmaja êzîdî û misilman e di hiş û binehişê te de?
R.K.: Axxx çiqas tesbîtek baş û di cî da. Hefteyek berê min çend rêzik
ji helbestek Îrfan Amîda dît li ser instagramê. Di helbesta ewî da
"Naqos" derbas dibû. Çawan ku çav bi naqosê ketim birûskê veda di
hişê min da. Min got ku ez saleka din lîsansa bilind a bi tez bikim bila mijara
teza min di nivîsên (helbest, roman, çîrok) kurdî da Naqos û binyada vê
bikaranînê be. Çimkî ez hebek fikirîm ka gelo meriv ji civateke misilman be,
meriv dê çima ewqas pesnê Naqos û dêran bide, pesin nebe jî qalkirin be bila
yan jî bikaranîn.
Ez dibêjim qey em xwe mehcûp hîs
dikin li hember filehan, Êzdiyan û hwd.
Çimkî ji aliyê pêşiyên me va neheqî
li wan hatiye kirin. Û em jî xwe mîratgirê neheqiyan dibînin. Loma jî dixwazin
di nivîsên xwe da wan ji halê wan ê rastî baştir bikin û bi evî awayî xwe bi
wan bidin efû kirin, an jî barê neheqîya ku hatiye kirin ji ser milên xwe
biavêjin.
Ev min xwest ku bila wisa be loma
wisa ye, min pirsa te tam fehm nekir. Heyatek wisa heye yan tune ye, ez ewî
nizanim. Û binhiş jî tiştek wisan e ku Freudê gewre jî tam serederî pê
ra dernexistiye. Êja ez ji ku bizanibim ku îmajên binhişa min in? Jixwe ku em
hay jê çêbin êdî ew nabe binhiş. Terapîya psîkoanalîtîk jî wiha rave dike
dermanê başbûnê: tiştên di binhişê da hatine hepiskirin mirovan nexweş dikin,
heke merivek bixweze sax bibe divê wan tiştên di hepsa binhişê xwe da serbest
berde da ku baş be.
-Xebera te ye. Di gelek çîrokên te de karakterên te nagihîjin miraza
xwe û evîna wan têkçûyî ye. Her wekî di çîrokên ‘Guleyşa’, ‘Rawestgeh’,
‘Serbilindiyeke Têkçûyî’, ‘Masumiyet Müzesi’, ‘Gunehkarî’, ‘Îşlikê Spî’,
‘Gotinên Xwedê’ de. Xuya ye te gelekî derdê “eşqa dila” kişandiye yan na ev
hemû lîstikên te yên edebî ne?
R.K.: Bêguman para rastiyê tê da heye, lê tev jî ji serî heta binî rast
nîn in tiştên çêkirî ne. Bi tenê bingeha xwe ji hin jiyînan digirin
ewqas.
-Yanî bi ya te lazim e çîrok bingeha xwe ji jiyanê bigire?
R.K.: Na, şertek wisa tune ye, lê ez dibêjim qey te bivê nevê tu her tim
bi jiyanê û jiyînan ra peywendîdar î. Hinek caran ev peywendî ewqas xurt e ku
xwe dide dest. Hinek caran jî zêde ne xurt e û meriv dibêje qey tev çêkirî ye.
Ango kêm zêde bi jiyanê ra têkildar e nivîs rexmî nivîskarê xwe.
-Çima rexmî nivîskarê xwe?
R.K.: Çimkî nivîskar însan e, dijî, dixweze bizane û bihê zanîn. Bi
gotineke din, ev daxwaza nivîskêr qelsîya nivîskêr e. Her çiqas xwe dûr bigire
jî nivîs ewî/ê kaşê nava xwe dike.
-Te beşa Şêwirmendiya Psîkolojîk û Rêberiyê (PDR) xilas kiriye lê min di
çîrokên te de piranî ew tesîra xwendineke psîkolojîk peyda nekir. Çîrokên te
hinekî wekî yên terza Çexov ji min re xuya bûn. Gelo tesîra beşa te zêde
li ser nivîsevaniya te çênebû?
R.K.: Rast e. Di Guleyşayê da na,
lê di dosyeya teze da çend çîrokên bi ewî rengî hene. Ango meriv dikare hebekî
qala bandora beşa min bike di ewan çîrokan da. Yek ji wan çîrokan jî di Dilopê
da weşiya. Navê ewî çîrokê "Analîza Xewnekê" bû. Jixwe li gor min
çîrok (öykü/hîkaye) divê mîna stîla Çêxovî be. Mesela ez ji diya xwe wan
ra dibêjim ez çîrok dinivîsim, ji wan wetrê ez çîrokên zarokan (masal)
dinivîsim. Çaxa ku dixwînim jî dibêjin ev ne çîrok e. Heta ji min tê ez xwe
dûrê tarza Maupassant didim. Ji bûyereke balkêş zêdetir dixwezim rewşek
bidim nîşan. Lê çîrokên ku bi tarza Maupassant in jî hene di Guleyşayê
da.
Tiştek din jî bêjim û kuta bikim:
peyvên beşa min yan bi kurdî xweş nînin, an jî kurdiya wan tune ye. Û bi ser da
jî ez bi tirkî bifikirim û wergerînim kurdî jî nabe. Çimkî ez psîkolojîyê bi
tirkî hîn bûme. Zehmet e bo min ku bikaribim xwe ji ewî qalibê tirkî xilas
bikim. Lê mîna ku min got, çend çîrokên teze hene ku meriv dikare qetikên
psîkolojîk jî tê da bibîne.
-Tu niha çi dikî, bi çi karan mijûl î?
R.K.: Niha li gund im. Hebek kavirên me
hene. Alifê wan didim rojê sê car. Û hebek jî berxên virnî hene. Ewana jî ayrî
alif dixwin. Tabîî êvarê kerî ji çolê tê û dîsan alif didim miyên xwe. Welhasil
jiyana gundan dijîm. :)
-Xuya ye tu ji jiyana bajaran zêde hez nakî. Yan na?
R.K.: Ez ji bona jiyîna li bajaran
dimirim, dihelim û tême xwarê lê qeda lêkeve, bi dest nakeve. :) Ez li gund ne
dikarim bixwînim ne jî dikarim binivîsim. Bi mesele û qirecirên gund ra meriv
pir mijûl dibe. Dem bona karên bi feyde namîne. Hebe tune be em gundî guhên hev
gez dikin mîna bizinan. Karê me ev e. 
-Xwedê yardimciyê te be, ezbenî. Ê tu dê bi vî awayî çi bikî? Tu
plan û projeyên te yên nivîsandinê tune ne ji bo siberojê?
R.K.: Heye bêguman. Heya berfanbarê li
gund im û paşê bi îzna Xwedê xilas dibe jiyana li gund. Êdî wê derfet zehftir,
îmkan firehtir bin. :)
***
REHMÎ KURDZIMAN / KURTEJIYAN
Di 95ê salê de li Milazgira
Mûşê hate dinê. Dibistana seretayî li gund xwend. Li Qonyayê lîse kuta kir. Li
Zanîngeha Akdenîzê (Antalya) jî beşa (PDR) Şêwirmendiya Psîkolojîk û Rêberiyê
xilas kir. Di sala 2018an da jî bi dosyeya xwe ya çîrokan (Guleyşa)
Xelata Edebîyatê ya Ehmedê Xanî wergirt. Çîrokên ewî di kovarên wekî Dilop
û Bar de hatine weşandin. Xebatên ewî yên edebî dewam dikin.
Têbînî:
[i]
“Ez qo qurd û qurdmanczman im û zmanê xwe rind dizanim û min ew bi heft heşt
zmanên din daniye ber hev, qitqitên wê hûrhûnandine.” Bnr. Hawar,
1932, j. 1, r. 1 (Amd. Firat Cewerî, Weş. Nûdem, 1998)
[ii]
Hesenê Metê, Gotinên Gunehkar, Weş. Avesta, 2007, r. 151
[iii]
Helîm Yûsiv, Auslӓnder Beg, Weş. Lîs, 2011, r. 133
[iv]
Mikhail Bakhtin, Karnavaldan Romana, Wer. Cem Soydemir, Weş. Ayrıntı,
2001, r. 49
[v]
Hêja ye li beşê çarem yê vê xebatê bê nihêrîn ji bo navdeqîtiyê û tetbîqeke
navdeqîtiyê li ser helbesta nû ya kurdî: Zülküf Ergün, Nerît û Helbest:
Nerîta Neteweyî di Helbesta Nû ya Kurdî de (1880-1970), Weş. Nûbihar, 2017,
rr. 159-248
[vi]
Ji bo nîqaşeke li ser alegoriya neteweyî û ya di kurdî de, bnr.: Remezan Alan,
“Kolaja Netewî”, Bendname, Weş. Avesta, 2009, rr. 123-145
[vii]
Ji bo agahiyên berfirehtir derheq karakterên yekrû, bnr.: E. M. Forster, Roman
Sanatı, Wer. Ünal Aytür, Weş. Adam, 1985, rr. 108-114
0 yorum: